رمزپول در قانون بانک مرکزی تعریف شد
رمزپول نوعی پول رقومی (دیجیتال) رمزنگاری شده است که در بستر پایگاه داده اشتراکی به‌صورت متمرکز (با محوریت بانک مرکزی) یا غیرمتمرکز ایجاد و به‌صورت غیرمتمرکز مبادله می‌شود. در قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران که در سال 1351 تصویب شده بود، هیچ تعریفی از رمزپول ارائه نشده بود. این موضوع باعث شده بود که وضعیت قانونی رمزپول‌ها در کشور مبهم باشد. در قانون جدید بانک مرکزی که در سال 1402 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، برای اولین بار تعریفی از رمزپول ارائه شده است.
رمزپول چیست؟
رمزپول (cryptocurrency) گونه‌ای پول دیجیتال است که در آن تولید واحد پول و تأیید اصالت تراکنش پول با استفاده از الگوریتم‌های رمزگذاری کنترل می‌شود و معمولاً به صورت نامتمرکز (بدون وابستگی به یک مرجعیت مرکزی) کار می‌کند. رمزپول‌ها بر روی یک فناوری جدید به نام بلاک چین (blockchain) مبتنی هستند. بلاک چین یک دفتر کل توزیع‌شده (distributed ledger) است که در آن سوابق تراکنش‌ها به صورت امن و غیرقابل تغییر ذخیره می‌شوند.
رمزپول‌ها در دهه‌های اخیر به سرعت محبوبیت پیدا کرده‌اند و امروزه هزاران نوع مختلف از رمزپول وجود دارد. محبوب‌ترین رمزپول، بیت کوین (Bitcoin) است که در سال 2009 توسط یک فرد یا گروه ناشناس به نام ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) ایجاد شد.
ویژگی‌های رمزپول
رمزپول‌ها دارای ویژگی‌های زیر هستند:
- غیرمتمرکز بودن: رمزپول‌ها توسط هیچ نهاد یا سازمان مرکزی کنترل نمی‌شوند. این امر باعث می‌شود که رمزپول‌ها در برابر سانسور و کنترل دولتی مقاوم باشند.
- امنیت: رمزپول‌ها با استفاده از الگوریتم‌های رمزگذاری قوی محافظت می‌شوند. این امر باعث می‌شود که رمزپول‌ها در برابر سرقت و کلاهبرداری مقاوم باشند.
- ناشناس بودن: رمزپول‌ها به طور پیش‌فرض ناشناس هستند. این امر باعث می‌شود که رمزپول‌ها برای انجام معاملات خصوصی و محرمانه مناسب باشند.
- قابلیت حمل‌پذیری: رمزپول‌ها را می‌توان به راحتی در قالب یک فایل دیجیتال ذخیره و حمل کرد. این امر باعث می‌شود که رمزپول‌ها برای انجام معاملات بین‌المللی مناسب باشند.
کاربردهای رمزپول
رمزپول‌ها می‌توانند در کاربردهای مختلفی استفاده شوند، از جمله:
- پرداخت‌ها: رمزپول‌ها می‌توانند برای خرید کالاها و خدمات استفاده شوند. در حال حاضر، بسیاری از فروشگاه‌ها و کسب‌وکارها رمزپول‌ها را به عنوان روش پرداخت می‌پذیرند.
- سرمایه‌گذاری: رمزپول‌ها می‌توانند به عنوان یک دارایی سرمایه‌گذاری استفاده شوند. قیمت رمزپول‌ها در طول زمان نوسان می‌کند، بنابراین می‌توانند فرصت‌های سودآوری برای سرمایه‌گذاران فراهم کنند.
- معاملات مالی: رمزپول‌ها می‌توانند برای انجام انواع معاملات مالی، مانند انتقال پول، وام‌دهی و وام‌گیری استفاده شوند.
چالش‌های رمزپول
رمزپول‌ها با چالش‌هایی نیز مواجه هستند، از جمله:
- نوسانات قیمت: قیمت رمزپول‌ها در طول زمان نوسان می‌کند، بنابراین می‌توانند ریسک‌های مالی زیادی برای سرمایه‌گذاران داشته باشند.
- جرم‌انگاری: برخی از دولت‌ها رمزپول‌ها را به عنوان یک دارایی غیرقانونی یا خطرناک می‌دانند. این امر می‌تواند استفاده از رمزپول‌ها را در این کشورها دشوار یا غیرممکن کند.
- مقررات: هنوز مقررات مشخصی برای رمزپول‌ها وجود ندارد. این امر می‌تواند منجر به سوء استفاده از رمزپول‌ها توسط مجرمان شود.
رمزپول در قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
با تصویب قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 29 آبان 1402، برای اولین بار در نظام حقوقی کشور، مفهوم رمزپول تعریف و مقرراتی برای آن پیش‌بینی شد. ماده 2 این قانون، رمزپول را به شرح زیر تعریف می‌کند:
رمزپول: نوعی پول رقومی (دیجیتال) رمزنگاری شده است که در بستر پایگاه داده اشتراکی به‌صورت متمرکز (با محوریت بانک مرکزی) یا غیرمتمرکز ایجاد و به‌صورت غیرمتمرکز مبادله می‌شود.
این تعریف، رمزپول را به دو دسته اصلی تقسیم می‌کند: رمزپول‌های متمرکز و رمزپول‌های غیرمتمرکز. رمزپول‌های متمرکز، توسط یک نهاد مرکزی ایجاد و مدیریت می‌شوند، در حالی که رمزپول‌های غیرمتمرکز، توسط هیچ نهاد مرکزی کنترل نمی‌شوند.
قانون بانک مرکزی، تنظیم‌گری و نظارت بر مبادلات رمزپول‌ها را بر عهده بانک مرکزی قرار داده است. این بانک، می‌تواند در چارچوب قوانین و مقررات مربوط، نسبت به صدور مجوز، تعیین مقررات فنی و استانداردهای مربوط، نظارت بر عملکرد ارائه‌دهندگان خدمات رمزپول و انجام سایر اقدامات لازم برای حفظ ثبات اقتصادی و جلوگیری از سوءاستفاده از رمزپول‌ها اقدام کند.
مقایسه تعریف رمزپول در قانون بانک مرکزی با سایر کشورها
تعریف رمزپول در قانون بانک مرکزی، با تعاریف مشابهی که در سایر کشورها ارائه شده است، تفاوت‌هایی دارد. به عنوان مثال، قانون بانک مرکزی آمریکا، رمزپول را به عنوان «نوعی ارز دیجیتال است که توسط یک نهاد مرکزی صادر نمی‌شود» تعریف می‌کند. این تعریف، رمزپول‌های متمرکز را از قلمرو مقررات خارج می‌کند.
همچنین، قانون بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، رمزپول را به عنوان «نوعی پول» تعریف می‌کند. این تعریف، می‌تواند منجر به این برداشت شود که رمزپول‌ها، از نظر حقوقی، معادل پول‌های فیات (پول‌های رایج دولتی) هستند. این امر، می‌تواند تبعات حقوقی قابل توجهی داشته باشد، از جمله امکان استفاده از رمزپول‌ها برای انجام معاملات مالی، پرداخت مالیات و سایر موارد.
بررسی آثار حقوقی رمزپول در قانون بانک مرکزی
تصویب قانون بانک مرکزی، آثار حقوقی قابل توجهی در حوزه رمزپول‌ها در ایران خواهد داشت. از جمله این آثار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ایجاد چارچوب قانونی برای تنظیم‌گری و نظارت بر رمزپول‌ها: تصویب قانون بانک مرکزی، زمینه را برای ایجاد چارچوب قانونی مناسب برای تنظیم‌گری و نظارت بر رمزپول‌ها در ایران فراهم می‌کند. این امر، می‌تواند به کاهش ریسک‌های مرتبط با رمزپول‌ها و افزایش اعتماد به این فناوری کمک کند.
- مشخص شدن جایگاه قانونی رمزپول‌ها: تصویب قانون بانک مرکزی، به مشخص شدن جایگاه قانونی رمزپول‌ها در نظام حقوقی ایران کمک می‌کند. این امر، می‌تواند به توسعه و استفاده از رمزپول‌ها در ایران کمک کند.
- ایجاد زمینه برای استفاده از رمزپول‌ها در نظام مالی: تصویب قانون بانک مرکزی، می‌تواند زمینه را برای استفاده از رمزپول‌ها در نظام مالی ایران فراهم کند. این امر، می‌تواند به بهبود کارایی و کاهش هزینه‌های نظام مالی ایران کمک کند.
البته، تصویب قانون بانک مرکزی، تنها گام اولیه در فرآیند تنظیم‌گری و نظارت بر رمزپول‌ها در ایران است. در ادامه، لازم است که بانک مرکزی، با تدوین مقررات و دستورالعمل‌های لازم، چارچوب قانونی جامعی برای فعالیت‌های مرتبط با رمزپول‌ها در ایران ایجاد کند.
پیشنهادات برای توسعه مقررات رمزپول در ایران
در راستای توسعه مقررات رمزپول در ایران، پیشنهاد می‌شود که موارد زیر مورد توجه قرار گیرند:
- تعیین چارچوب مشخص برای انواع مختلف رمزپول‌ها: با توجه به تفاوت‌های ماهوی بین انواع مختلف رمزپول‌ها، لازم است که چارچوب مشخصی برای هر یک از این انواع تعیین شود. به عنوان مثال، می‌توان مقررات خاصی برای رمزپول‌های متمرکز، رمزپول‌های غیرمتمرکز و رمزپول‌های بانک مرکزی تعیین کرد.
- توجه به آثار حقوقی رمزپول‌ها: مقررات رمزپول باید با توجه به آثار حقوقی این فناوری تدوین شود. به عنوان مثال، لازم است که مقرراتی برای حمایت از حقوق مالکیت و حریم خصوصی کاربران رمزپول‌ها تعیین شود.
- همکاری بین‌المللی: با توجه به ماهیت فرامرزی رمزپول‌ها، لازم است که مقررات رمزپول در ایران با مقررات سایر کشورها هماهنگ باشد. این امر، می‌تواند به کاهش ریسک‌های مرتبط با استفاده از رمزپول‌ها و افزایش اعتماد به این فناوری کمک کند.
در ادامه، به برخی از جزئیات این پیشنهادات اشاره می‌شود:
تعیین چارچوب مشخص برای انواع مختلف رمزپول‌ها
رمزپول‌ها را می‌توان از نظر ساختار و نحوه کنترل، به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
- رمزپول‌های متمرکز: این رمزپول‌ها توسط یک نهاد مرکزی ایجاد و مدیریت می‌شوند. به عنوان مثال، رمزپول‌های صادر شده توسط شرکت‌های خصوصی، مانند تتر و USD Coin، از این نوع هستند.
- رمزپول‌های غیرمتمرکز: این رمزپول‌ها توسط هیچ نهاد مرکزی کنترل نمی‌شوند. به عنوان مثال، بیت کوین و اتریوم از این نوع هستند.
- رمزپول‌های بانک مرکزی: این رمزپول‌ها توسط بانک مرکزی صادر می‌شوند. به عنوان مثال، یوان دیجیتال چین و CBDC کره جنوبی از این نوع هستند.
هر یک از این انواع رمزپول، دارای ویژگی‌ها و ریسک‌های خاص خود هستند. بنابراین، لازم است که مقررات رمزپول، با توجه به ویژگی‌های هر یک از این انواع، تدوین شود.
به عنوان مثال، مقررات رمزپول‌های متمرکز، باید به گونه‌ای باشد که از حقوق مالکیت و حریم خصوصی کاربران این رمزپول‌ها محافظت کند. همچنین، مقررات رمزپول‌های غیرمتمرکز، باید به گونه‌ای باشد که از امنیت این رمزپول‌ها و جلوگیری از سوءاستفاده از آن‌ها اطمینان حاصل کند.
توجه به آثار حقوقی رمزپول‌ها
رمزپول‌ها دارای آثار حقوقی قابل توجهی هستند. به عنوان مثال، استفاده از رمزپول‌ها می‌تواند بر نظام مالی، اقتصاد و حتی حقوق خصوصی تأثیر بگذارد.
مقررات رمزپول باید با توجه به آثار حقوقی این فناوری تدوین شود. به عنوان مثال، لازم است که مقرراتی برای حمایت از حقوق مالکیت و حریم خصوصی کاربران رمزپول‌ها تعیین شود. همچنین، لازم است که مقرراتی برای تنظیم فعالیت‌های مرتبط با رمزپول‌ها، مانند معاملات و استخراج، تعیین شود.
همکاری بین‌المللی
رمزپول‌ها، دارای ماهیت فرامرزی هستند. بنابراین، لازم است که مقررات رمزپول در ایران با مقررات سایر کشورها هماهنگ باشد. این امر، می‌تواند به کاهش ریسک‌های مرتبط با استفاده از رمزپول‌ها و افزایش اعتماد به این فناوری کمک کند. به عنوان مثال، لازم است که ایران با سایر کشورها در زمینه مبارزه با پولشویی و تأمین مالی تروریسم مرتبط با رمزپول‌ها همکاری کند.
در مجموع، توسعه مقررات رمزپول در ایران، امری ضروری است. با تدوین مقررات مناسب برای رمزپول‌ها، می‌توان از ریسک‌های مرتبط با این فناوری جلوگیری کرد و زمینه را برای توسعه و استفاده از آن در ایران فراهم کرد.
بررسی ابعاد حقوقی تعریف ارائه شده از رمزپول
تعریف ارائه شده از رمزپول در قانون بانک مرکزی، از چند جهت قابل بررسی است:
- از نظر منطقی: این تعریف منطقی و جامع است و دو ویژگی اصلی رمزپول‌ها را بیان می‌کند.
- از نظر قانونی: این تعریف با قوانین و مقررات موجود در کشور مغایرتی ندارد.
- از نظر عملی: این تعریف برای اجرای قانون بانک مرکزی و نظارت بر مبادلات رمزپول‌ها، قابل اجرا است.
از نظر منطقی، تعریف ارائه شده از رمزپول، دو ویژگی اصلی این دارایی‌های دیجیتال را بیان می‌کند:
- رقومی بودن: رمزپول‌ها به صورت دیجیتال وجود دارند و بر روی یک بستر الکترونیکی ذخیره می‌شوند.
- رمزنگاری شده بودن: رمزپول‌ها توسط الگوریتم‌های رمزنگاری محافظت می‌شوند و از دستکاری و جعل آن‌ها جلوگیری می‌شود.
این تعریف منطقی است زیرا دو ویژگی اساسی رمزپول‌ها را در بر می‌گیرد.
از نظر قانونی، تعریف ارائه شده از رمزپول، با قوانین و مقررات موجود در کشور مغایرتی ندارد. در قانون پولی و بانکی کشور، هیچ تعریفی از رمزپول ارائه نشده است. بنابراین، تعریف ارائه شده در قانون بانک مرکزی، یک تعریف جدید است که با قوانین و مقررات موجود مغایرتی ندارد.
از نظر عملی، تعریف ارائه شده از رمزپول، برای اجرای قانون بانک مرکزی و نظارت بر مبادلات رمزپول‌ها، قابل اجرا است. این تعریف، ویژگی‌های رمزپول‌ها را به صورت روشن و قابل فهم بیان می‌کند و می‌تواند مبنایی برای تنظیم‌گری و نظارت بر این بازار باشد. با این حال، این تعریف از رمزپول هنوز برخی ابهامات را برطرف نکرده است. به عنوان مثال، مشخص نیست که آیا تعریف ارائه شده شامل رمزارزهایی مانند بیت کوین نیز می‌شود یا خیر.
برای رفع این ابهامات، لازم است که بانک مرکزی در آینده دستورالعمل‌های لازم را صادر کند و مشخص کند که چه نوع رمزپول‌هایی تحت مقررات این قانون قرار می‌گیرند.
بررسی پیامدهای تصویب قانون بانک مرکزی در حوزه رمزپول
تصویب قانون بانک مرکزی می‌تواند پیامدهای مختلفی در حوزه رمزپول داشته باشد. از جمله این پیامدها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش شفافیت و امنیت بازار رمزپول‌ها: با مشخص شدن مسئولیت بانک مرکزی در این حوزه، انتظار می‌رود که شفافیت و امنیت بازار رمزپول‌ها افزایش یابد.
- توسعه بازار رمزپول‌ها: با ایجاد چارچوب قانونی برای فعالیت در حوزه رمزپول‌ها، انتظار می‌رود که این بازار توسعه یابد و جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران داشته باشد.
- جلوگیری از سوء استفاده از رمزپول‌ها: با نظارت بانک مرکزی بر مبادلات رمزپول‌ها، انتظار می‌رود که از سوء استفاده از این دارایی‌ها برای فعالیت‌های غیرقانونی مانند پولشویی و تروریسم مالی جلوگیری شود.
با این حال، لازم است که بانک مرکزی در اجرای قانون بانک مرکزی، تعادل مناسبی بین حمایت از توسعه بازار رمزپول‌ها و جلوگیری از سوء استفاده از این دارایی‌ها برقرار کند.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
با تصویب قانون بانک مرکزی در سال 1402، تعریفی از رمزپول برای اولین بار در نظام مقرراتی کشور ارائه شد. این تعریف، رمزپول را به عنوان نوعی پول دیجیتال رمزنگاری شده تعریف می‌کند که در بستر پایگاه داده اشتراکی به صورت متمرکز یا غیرمتمرکز ایجاد و مبادله می‌شود. این تعریف، دو ویژگی اصلی رمزپول‌ها را بیان می‌کند:
- رقومی بودن: رمزپول‌ها به صورت دیجیتال وجود دارند و بر روی یک بستر الکترونیکی ذخیره می‌شوند.
- رمزنگاری شده بودن: رمزپول‌ها توسط الگوریتم‌های رمزنگاری محافظت می‌شوند و از دستکاری و جعل آن‌ها جلوگیری می‌شود.
تصویب این قانون، گامی مهم در راستای توسعه و ساماندهی بازار رمزپول‌ها در کشور است. این قانون، مسئولیت تنظیم‌گری و نظارت بر مبادلات رمزپول‌ها را بر عهده بانک مرکزی قرار داده است. با اجرای این قانون، انتظار می‌رود که شفافیت و امنیت بازار رمزپول‌ها افزایش یابد و این بازار توسعه یابد. با این حال، لازم است که بانک مرکزی در آینده دستورالعمل‌های لازم را صادر کند و مشخص کند که چه نوع رمزپول‌هایی تحت مقررات این قانون قرار می‌گیرند. همچنین، بانک مرکزی می‌تواند با همکاری سایر نهادهای مسئول، اقداماتی را برای افزایش شفافیت و امنیت بازار رمزپول‌ها انجام دهد.
