ارز دیجیتال بانک مرکزی چیست؟ راهنمای مختصری درباره CBDCها
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به هدف بهره‌مندی از مزایای ارز دیجیتال مبتنی بر زنجیره بلوکی می‌پردازد و آن را با ارز فیات تحت کنترل بانک مرکزی ترکیب می‌کند.
در معرض ناکارآمدی‌های سیستم‌های پرداخت سنتی به‌واسطه ارزهای دیجیتال، بانک‌های مرکزی به بررسی مفهوم ارزهای دیجیتال صادرشده توسط بانک مرکزی پرداخته‌اند.
در ادامه با ما همراه باشید تا در مورد تفاوت‌های CBDCها با ارزهای دیجیتال، فرصت‌ها و خطرات آن‌ها، و جدل اطراف آن‌ها بحث کنیم.
ارز دیجیتال بانک مرکزی چیست؟
ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) شکل دیجیتالی از ارز رایج مبتنی بر بلاک‌چین است که توسط بانک مرکزی صادر و مدیریت می‌شود.
از آنجا که CBDCs در اصل نسخه‌ای از ارز ملی یک کشور مبتنی بر قدرت بلاک‌چین است، به طور خودکار به عنوان ابزار قانونی پرداخت در نظر گرفته می‌شود و می‌تواند برای پرداخت‌ها مورد استفاده قرار گیرد. ایده اصلی پشت CBDCs ارائه یک سیستم پرداخت دیجیتال تأیید شده توسط دولت است که ناکارآمدی‌های پرداخت را در یک کشور برطرف کند.
CBDC چه تفاوتی با ارز دیجیتال دارد؟
CBDCها تنها الهاماتی از ارزهای دیجیتال گرفته‌اند، اما تفاوت‌های بسیار مهمی با آن‌ها دارند. ویژگی کلیدی ارزهای دیجیتال، جنبه غیرمتمرکز بودن آن‌هاست. ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت کوین، بدون مرز، بدون نیاز به مجوز و مقاوم در زنجیره‌ی بلوکی (Peer to Peer) در برابر سانسور هستند. تراکنش‌های نظیر به نظیر روی بلاک‌چین‌های عمومی انجام می‌شود و هیچ‌کس نمی‌تواند به یک کاربر بگوید با پول دیجیتال خود چه کاری انجام دهد یا ندهد.
در مورد CBDCs، بانک مرکزی کنترل ارز دیجیتال و نظارت بر تراکنش‌ها را برعهده دارد و بالقوه می‌تواند اقداماتی مانند مسدود کردن دارایی‌ها، ممنوع کردن آدرس‌های کیف پول‌های دیجیتال و تشویق مستقیم افراد به هزینه کردن پول (به جای پس‌انداز) را انجام دهد، به ویژه اگر CBDC قابل برنامه‌ریزی باشد.
با توجه به اینکه اکثر CBDCs در مراحل مفهومی قرار دارند، باید منتظر ماند و دید که آن‌ها واقعاً چگونه کار خواهند کرد (به ویژه در خارج از مرزهای ملی) و میزان کنترلی که بانک‌های مرکزی خواهند داشت.
انواع CBDCs
دو نوع اصلی از CBDCs وجود دارد: عمده فروشی و خرده فروشی.
این طبقه‌بندی بر اساس کاربران هدف صورت می‌گیرد: یکی برای نهادهای مالی و دیگری برای عموم مردم.
CBDCs عمده فروشی نهادهای مالی را هدف قرار می‌دهد که می‌توانند از آن برای تراکنش‌های بین بانکی استفاده کنند.
کاربران هدف CBDCs خرده فروشی عموم مردم برای تراکنش‌های روزمره مانند خرید کالا و خدمات و ارسال پول هستند. ایده آل این است CBDCs خرده فروشی حساب‌های بانکی و پول نقد سنتی را مکمل کنند. البته هنوز خیلی زود است تا در مرحله مفهومی و اجرایی، تأثیر بر سیستم‌های مالی سنتی مشخص شود.
فرصت‌ها و ریسک‌های CBDCs
CBDCs بالقوه می‌توانند منظره مالی را تغییر دهند. البته هنوز خیلی زود است که بگوییم تغییر خالص به نفع یا ضرر جامعه خواهد بود. در اینجا به بررسی فرصت‌ها و ریسک‌هایی که ارائه می‌دهند، می‌پردازیم.
مزایای CBDCها
حذف ریسک شخص ثالث: برخلاف سیستم مالی سنتی که بانک‌های تجاری طرف مقابل هستند، در این سیستم به ثبات بانک مرکزی تکیه می‌شود.
کاهش هزینه: بانک مرکزی بدون واسطه با مردم ارتباط برقرار می‌کند و زیرساخت پرهزینه کنونی بانکی حذف می‌شود. این پتانسیل کاهش هزینه تراکنش‌ها را دارد.
فراگیری مالی: CBDCها احتمالا می‌توانند ساختاری مالی ارائه کنند که دسترسی به خدمات مالی را آسان‌تر کند.
معایب CBDCها
فقدان کامل حریم خصوصی: CBDCها نیازمند اطلاعات شخصی زیادی خواهند بود. بانک‌های مرکزی صادرکننده مسئول پایش تقلب و تعیین قانونی بودن تراکنش‌ها هستند. دولت بدون رجوع به شخص ثالث دسترسی به اطلاعات مالی خواهد داشت.
کنترل رفتار مصرف‌کننده توسط دولت: CBDCها در معرض ریسک تبدیل شدن به ابزاری برای ترغیب الگوهای رفتاری مورد نظر دولت هستند. به عنوان مثال دولت می‌تواند CBDC خود را تنها برای خرید برخی کالاها و خدمات برنامه‌ریزی کند.
ریسک تمرکزگرایی: در CBDCها احتمالاً بانک مرکزی تنها نهاد کنترل‌کننده ارز دیجیتال خواهد بود و یک نقطه شکست واحد برای هکرها ایجاد می‌کند. هک شدن آن می‌تواند اثرات فلج‌کننده‌ای بر اقتصاد داشته باشد.
چرا CBDCها بحث‌برانگیز محسوب می‌شوند؟
یک مسئله کلیدی در سیستم‌های مالی سنتی، کنترلی است که شخص ثالث مانند بانک‌ها بر تراکنش‌ها دارند. CBDCها کنترل بیشتری را خواهند گرفت و به دولت دسترسی مستقیم به اطلاعات مالی همه افراد می‌دهد.
علاوه بر این، اگر CBDC قابل برنامه‌ریزی باشد، به دولت اجازه می‌دهد تا به صورت فعال برخی رفتارها را در جمعیت تشویق یا تنبیه کند. به عنوان مثال، می‌تواند مستقیماً از خرید مواردی چون الکل یا سیگار توسط شهروندان جلوگیری کند، اگر دولت بخواهد مصرف آن‌ها را به طور فعال کاهش دهد. واضح است، استفاده سوء از چنین دسترسی و کنترلی امکان‌پذیر است.
در دنیایی که مردم از فقدان حریم خصوصی ناشی از مداخله و نظارت دولت گله می‌کنند، CBDCها تنها باعث تشدید این مشکل خواهند شد.
جمع بندی
در این مقاله به بررسی ارز دیجیتال بانک مرکزی پرداختیم. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) به عنوان یک نسخه دیجیتال از ارز فیات، که بر پایه زنجیره بلوکی ساخته شده و تحت نظر بانک مرکزی قرار دارد، به تازگی به مرور در حوزه مالی ظاهر شده‌اند. CBDCها دو نوع اصلی دارند: عمده و خرده. عمده برای مؤسسات مالی مناسب است و برای معاملات میان‌بانکی استفاده می‌شود.
اما CBDCهای خرده برای عموم مردم مناسب بوده و به آن‌ها امکان انجام معاملات روزانه مانند خرید کالاها و خدمات را می‌دهد. یکی از ویژگی‌های جالب CBDCها از حذف ریسک ناشی از شخص ثالث در معاملات و کاهش هزینه‌ها است. اما این ارزها نیز با انتقادات همراه هستند؛ به ویژه از نظر حریم خصوصی، کنترل دولت بر رفتار مصرف‌کننده، و ریسک متمرکزسازی که ممکن است به تأثیرات منفی بر سیستم‌های مالی و اقتصاد منجر شود. این موضوعات جدل‌آفرینی را در مورد مفهوم و پیاده‌سازی CBDCها ایجاد کرده و سوالاتی در مورد آینده این ارزها و نقش آن‌ها در جامعه مطرح کرده‌اند.
