حکم شرعی کریپتو در ایران چیست؟

با‌توجه به ورود ایرانی ها به بازار کریپتو و ارز دیجیتال و با‌توجه به ناشناخته بودن ارزهای دیجیتال یکی از پرسش هایی که همواره ذهن معامله گران را به خود مشغول کرده است “حکم شرعی کریپتو چیست؟” می‌باشد.

برخی نیز به صورت پیش فرض تصور می کنند که ارز دیجیتال حرام بوده و سوالاتی از جمله اینکه “چرا ارز  دیجیتال حرام است؟!” را مطرح می‌کنند.درصورتی که چنین چیزی به‌صورت مطلق صحیح نمی‌باشد.

معاملات در بازار کریپتو حلال است یا حرام؟

به‌طورکلی قانون شریعت در اسلام سرمایه‌گذاری در کالاهای نامشهود مانند سهام، اوراق قرضه و دارایی‌های دیجیتالی مانند ارزهای دیجیتال را مجاز می‌داند. به‌طورکلی اسلام فقط اجازه سرمایه‌گذاری در مشاغل و کسب‌وکارهایی را به افراد می‌دهد که برای جامعه مضر نباشند. بنابراین قمار، الکل یا تنباکو از نظر اسلام ممنوع است. به‌این‌ترتیب دارایی‌هایی که با شریعت منطبق هستند تا زمانی که دارای کاربرد واقعی باشند، نیازی به پشتوانه کالای فیزیکی ندارند.

در امور مالی اسلامی وجود شفافیت از اهمیت بالایی برخوردار است و لازم است تمام تراکنش‌های مالی مرتبط با طرف‌های درگیر به‌طور کامل افشا شود. معمولاً امور مالی اسلامی توسط هیئت‌های شریعت، که متشکل از علمای اسلامی هستند، نظارت می‌شوند که اطمینان حاصل می‌کنند که تمام معاملات مالی با اصول شریعت مطابقت دارد.

حکم شرعی کریپتو

• هیچ کدام از منابع دینی به صورت مستقیم به موضوعات این چنینی مانند ارزهای دیجیتال اشاره نکرده اند. اما با توجه به اینکه استخراج کنندگان از نتیجه استخراج اطمینان کاملی ندارند و نمی‌دانند که آیا به بیت کوین یا سایر ارزهای دیجیتال دست خواهند یافت یا خیر. بنابراین استخراج ارز دیجیتال شباهت نسبی با قمار دارد.
• قاعده لاضرر: یکى از قواعد معروف فقهى که در مباحث مختلف فقه و حقوق آثار فراوانى به همراه دارد. قاعده لاضرر مى‏باشد. بر اساس این قاعده هر حکمى که از سوى فردی وضع گردد و مسبب ضرری بر فرد باشد و یا این که بر عموم جامعه ضررى وارد کند، دراسلام نفى شده است. تا به امروز هیچ موردی مبتنی بر ضرر و زیان دیدن جوامع اسلامی از خرید و فروش ارزهای دیجیتال مشاهده نشده است.
• قاعده نفی سبیل: این قاعده،قاعده‌ای اسلامی است که هرگونه تسلط کفار بر مسلمانان را در هر زمینه‌ای از جمله سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی، جایز نمی‌شمارد .
• 
  در پاسخ به این شبهات مطرح شده به قاعده دیگری رجوع میکنیم: “البینه علی المدعی” بر اساس این قاعده تا زمانی که مدعیان این شبهات، برای اثبات این ادعا دلیل منطقی و روشنی نداشته باشند، نمی توانند حکم رد ارزهای دیجیتال را صادر کنند.

از نظر قرآن حکم شرعی کریپتو چیست؟

در قرآن کریم، هیچ اشاره مستقیمی به ارز دیجیتال وجود ندارد. با این حال، برخی از آیات قرآن می‌توانند در مورد حکم ارز دیجیتال مورد استناد قرار گیرند. به عنوان مثال، در آیه 39 سوره روم، خداوند می‌فرماید:

وَأَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا

ترجمه: خداوند خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است.

این آیه، به طور کلی، بیانگر این نکته است که معاملاتی که بر اساس اصول شرعی انجام شوند، حلال هستند؛ بنابراین، اگر ارز دیجیتال نیز دارای شرایط لازم برای یک معامله شرعی باشد، می‌توان آن را معامله کرد.

یکی از آیاتی که می‌تواند در این زمینه مورد توجه قرار گیرد، آیه 29 سوره مائده است. در این آیه، خداوند متعال می‌فرماید:

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شراب و قمار و بت‌ها و تیرهای گروبندی، پلیدی از عمل شیطان است. پس از آن اجتناب کنید تا رستگار شوید.

در این آیه، خداوند متعال شراب و قمار را از اعمال شیطانی دانسته است. برخی از فقها بر این باورند که این آیات می‌تواند شامل ارزهای دیجیتال نیز شود؛ زیرا ارزهای دیجیتال نیز می‌توانند ابزاری برای قمار و ربا باشند.

از نظر مراجع تقلید حکم شرعی کریپتو چیست؟

در حالت کلی نظرات مراجع مختلف را در ارتباط با حکم شرعی ارز دیجیتال و کریپتوکارنسی را می‌توانیم به 3 دسته‌ی مختلف تقسیم کنیم. برخی از افراد هیچ نظری ندارند و دو دسته‌ی دیگر مخالف یا موافق هستند. برخی از موافق یا مخالفان نظرات خود را بدون دلیل یا با دلیل ذکر می‌کنند.

آیت‌الله خامنه‌ای

آیت الله خامنه‌ای درباره حکم شرعی کریپتو و خرید و فروش ارزهای دیجیتال تا حال حاضر فتوایی نداده‌اند و عمل به قوانین موجود را توصیه می‌کنند. ایشان عقیده دارند که رعایت قوانین رسمی کشور در این زمینه لازم الاجرا است.

ایشان به مسلمانان توصیه می‌کنند که همواره از راهکارهایی که با قوانین و اصول اسلامی منطبق هستند، برای معاملات مرتبط با ارزهای دیجیتال استفاده کنند. در نتیجه، عدم ارائه فتوا خاصی از طرف مقامات دینی نه تأییدی بر حلال یا حرام بودن معاملات ارزهای دیجیتال می‌باشد و نه نفی آن.

این موضوع نشان می‌دهد که مسلمانان در خصوص مسائل ارزهای دیجیتال به تطابق با قوانین و مقررات موجود تأکید دارند.

آیت‌الله مکارم شیرازی

از نظر آیت الله مکارم شیرازی با توجه به ابهامات زیادی که ارزهای دیجیتال دارند، خرید و فروش و معامله آن‌ها دارای اشکال است. بنابراین حکم شرعی کریپتو را اینگونه بیان می‌کند که خرید و فروش ارزهای دیجیتال به دلیل داشتن ابهامات زیاد جایز نیست.

به عبارت دیگر، ایشان معتقدند که مسلمانان در معاملات مرتبط با ارزهای دیجیتال باید با ایمان به تقویم قوانین اسلامی و اصول اخلاقی عمل کنند و از معاملاتی که منطبق بر این اصول نیستند، اجتناب نمایند.

نظرات آیت‌الله مکارم شیرازی در خصوص ارزهای دیجیتال به‌عنوان یک هشدار برای مسلمانان معامله‌گر، به منظور رعایت اصول دینی و اخلاقی در این زمینه تأکیدی ارائه می‌دهد. ایشان به مسلمانان توصیه می‌کنند که در معاملات ارزهای دیجیتال به دقت اصول دینی و اخلاقی را رعایت کنند و از عملیاتی که نقض این اصول را ایجاد می‌کنند، دوری نمایند.

آیت‌الله هاشمی شاهرودی

آیت الله هاشمی شاهرودی به صراحت اظهار داشته اند که با توجه به ابهاماتی که در مورد این نوع معاملات وجود دارد، استفاده از این پول جایز نیست.

آیت‌الله هاشمی شاهرودی از اهمیت اخلاق در معاملات ارزهای دیجیتال نیز سخن می‌گویند و تأکید دارند که هر گونه معامله و معاونتی که می‌تواند به ترویج ربا و تجارت نامشروع منجر شود، از منظر دینی جایز نمی‌باشد. از این رو، آیت‌الله هاشمی شاهرودی به مسلمانان توصیه می‌کنند که به دقت و با رعایت اصول دینی و اخلاقی در معاملات خود در این زمینه عمل نمایند و از هر گونه معامله‌ای که با اصول دینی و اخلاقی در تناقض باشد، دوری نمایند.

آیت‌الله سیستانی

آیت‌الله سیستانی، معامله ارزهای دیجیتال را جایز نمی‌دانند.

ایشان به مسلمانان توصیه می‌کنند که در معاملات خود با ارزهای دیجیتال، از مواردی مانند ربا و سفته بازی دوری نمایند و از هر گونه معامله‌ای که می‌تواند به ترویج عملیات نامشروع منجر شود، پرهیز کنند.

آیت‌الله نوری همدانی

آیت الله نوری همدانی صریحا اعلام کرده اند که وارد شدن به این معاملات دارای اشکال هست.

آیت‌الله همدانی توجه مسلمانان را به اهمیت احتیاط در معاملات ارزهای دیجیتال فراخوانده و توصیه می‌کنند که در معاملات خود با این ارزها، از مواردی مانند ربا و سفته بازی دوری نمایند.

آیت‌الله گلپایگانی

از نظر آیت الله گلپایگانی بیت‌کوین دارای مالکیت نبوده و بنابراین قابل خرید و فروش نیست. با این حال اگر بیت کوین را به فردی که مسلمان نیست، داده و در ازای آن وجهی دریافت شود، اشکال ندارد. آیت الله صافی گلپایگانی نیز حكم معاملات بیت كوین را به این شکل اعلام کرده اند: حرام و اكل مال به باطل است. والله العالم

ایشان پیشنهاد می‌دهند که در معاملات خود با بیت‌کوین یا دیگر ارزهای دیجیتال، در مورد معاملات مشکوک به اشکال با دقت بیشتری عمل کنند.

آیت‌‌الله شبیری زنجانی

ایشان اعلام کرده‌اند که اگر وجه دریافتی، در مقابل کار حلال داده شود و خلاف قانون نباشد، اشکال شرعی ندارد.

 آیت‌الله زنجانی با تأکید بر این مسأله به مسلمانان پیشنهاد می‌دهند که از هر گونه معامله نامشروع و خلاف اصول دینی دوری نمایند.

برخلاف مخالفت ها، برخی از علما نیز نظر موافقی نسبت به این مسئله دارند و از نظر آن ها استفاده از ارزهای دیجیتال فاقد اشکال شرعی می باشد.

تعدادی از علما بر این عقیده هستند که استفاده از رمز ارزها مانعی ندارد. براساس یک قاعده‌ی قانونی کلی که همه ی علما بر آن توافق دارند  که به «الأصل فی المعاملات الإباحة» مشهور است.
باتوجه به این قاعده کلی در معامله های تجاری براساس اصل کلی رفتار می‌شود و همه چیز جایز می‌باشد. مگر اینکه به اثبات برسد که برخلاف قوانین شرعی باشد.

با توجه به قاعده‌ی کلی که در بالا بیان شد استفاده از رمز ارزها از لحاظ قوانین اسلامی مشکلی ندارد. هر چیزی که دارای ویژگی های زیر باشد می‌تواند عملکرد پول را داشته باشد که این ویژگی ها شامل:

• از نظر مردم قیمتی و دارای ارزش باشد.
• به عنوان وسیله‌ای برای محاسبه‌ی قیمت‌ها ، اعتبار و … شناخته شود.
• قابلیت حساب و کتاب داشته باشد.
• همه‌ی مردم یا تعداد قابل توجهی از آن ها، آن را به عنوان وسیله‌ای بشناسند که برای تبادل در معاملات شناخته شود.

با توجه به مواردی که در بالا اشاره کردیم حکم شرعی ارز دیجیتال از جمله بیت کوین به این دلیل که شرایط فوق را دارند از لحاظ شرعی به عنوان پول مورد قبول می‌باشد و استفاده از آن مانعی نخواهد داشت.

ارز دیجیتال اسلام چیست؟ توکن ISLM

یکی از ارزهای دیجیتال مورد تأیید کارشناسان اسلامی، ارز دیجیتال ISLM است که روی بلکچین Haqq ساخته‌شده است. این ارز دیجیتال در ژوئن 2022 موفق شد از سمت مراجع اسلامی گواهینامه انطباق با شریعت دریافت کرد.

یکی از ویژگی‌های اصلی ارز دیجیتال ISLM این است که مانند بسیاری از ارزهای دیجیتال از یک مدل کاهش تورم پیروی می‌کند.به شکلی که سیستم به‌طور خودکار از تولید توکن‌های جدید پیشگیری می‌کند.
علاوه بر این، هر زمان که یک ISLM جدید در شبکه ایجاد می‌شود، 10% آن به Evergreen DAO، یک سازمان مستقل غیرمتمرکز ارسال می‌شود که درآمد حاصل از آن را در خیریه‌های اسلامی یا پروژه‌های آنلاین سرمایه‌گذاری می‌کنند. همان‌طور که میدانید کمک مالی به امور خیریه در اسلام به‌عنوان زکات شناخته می‌شود که یکی از ارکان اصلی در این دین است.

حکم شرعی ارزهای دیجیتال از دیدگاه اهل سنت

اهل سنت ایران و عراق در مورد حکم شرعی ارزهای دیجیتال نظرات متفاوتی دارند.

هیئت فتوای اهل سنت جنوب ایران معتقد است که: ارزهای دیجیتالی که دارای ماهیت پولی هستند، در اصل جایز هستند و معاملات آن‌ها مشکلی ندارد؛ اما با توجه به نوظهور بودن این پدیده و وجود برخی مشکلات، توصیه می‌شود تا زمانی که ارزهای دیجیتال به رسمیت شناخته نشده‌اند، از معامله با آن‌ها خودداری شود.

علمای اهل سنت عراق معتقدند که: خرید و فروش ارزهای دیجیتال، به طور کلی به باطل بوده و از نظر شرعی حرام است.

آیا خرید و فروش ارز دیجیتال قانونی است؟

رمزارزها از جمله بیت کوین برخلاف بورس ایران هنوز به‌طور رسمی در کشور مورد تأیید قرار نگرفته و وضعیت قانونی‌ای نیز ندارند؛ اما خرید و فروش آن‌ها در ایران به مجازات نمی‌انجامد و این عمل جرم نیست.

بنا به ماده ۲ قانون مجازات عمومی، تنها اعمالی که توسط قوانین مشخص مجازات‌شان تعیین شده باشد، به‌عنوان جرم محسوب می‌شوند؛ در غیر این صورت، اقدامات معمولاً جرم نیستند. تا به حال در قوانین کشور ما هیچ ضوابطی در خصوص استفاده مجاز یا غیرمجاز از رمزارزها و سرمایه‌گذاری در آن‌ها تدوین نشده است و این موضوع مستلزم مجازات قانونی نمی‌باشد.

در عمل، نهادهای اجرایی نظارتی همچون نیروی انتظامی و پلیس فتا وظیفه‌ی پیگیری کلاهبرداری‌ها و تخلفات مرتبط با رمزارزها را دارند.
آنها می‌توانند با تکیه بر اختیاراتشان به‌کنترل و پیگیری این جرائم بپردازند.

از طرف دیگر، در صورت وقوع کلاهبرداری، هک یا عدم تعهد به تعهدات در حوزه رمزارزها، می‌توان با تقدیم شکایت به مراجع قضائی مشکلات را پیگیری کرد. هرچند که هیچ نهاد رسمی در حال حاضر خرید و فروش رمزارزها را به‌عنوان جرم تلقی نمی‌کند.

سخن پایانی

پاسخ قطعی اینکه آیا ارزدیجیتال حرام است را به دلیل وجود ابهاماتی نمی‌شود بیان کرد، مراجع تقلیدی که ارزدیجیتال را حرام اعلام کرده اند دلیل قانع کننده ای برای آن ندارند. به طور کلی از لحاظ قانونی در جمهوری اسلامی ارزدیجیتال قانونی می‌باشد و استفاده از آن مجاز است.