مبادله کالا به کالا چیست؟

مبادله کالا به کالا بارتر یا تهاتر یا پایاپای به انگلیسی Barter (ویکی پدیا) است. قبل از ایجاد پول مردم به‌صورت دادوستد پایاپای به مبادله می‌پرداختند معامله پایاپای یک نوع روش معامله است که در آن کالاها یا خدمات به‌صورت مستقیم و بدون هیچ واسطه‌ای با کالا یا خدمات دیگر مبادله می‌شود و هیچ نوع پولی دریافت نمی‌شود. برای مثال کشاورزان گندمی را که برداشت می‌کردن را با دامدارانی که گاو داشتند مبادله می‌کردند. در خیلی از کتاب‌های اقتصاد اشاره‌شده است که تاریخچه پول از همین سیستم کالا به کالا آغازشده است.

تاریخچه مبادله کالا به کالا چیست؟

تاریخچه مبادله کالا به کالا یا تهاتر یا پایاپای چنان طولانی است که عمر پدیده‌ای به نام پول و سیستم‌های مالی را می‌توان در حد یک جرقه، در کل تاریخ بشر، کوتاه و ناگهانی دانست.

درگذشته دیرین برای تداوم حیات، نیاز هر فرد با تلاش فردی (شکار، تولید و…) تأمین می‌شد، ولی باگذشت زمان، انسان‌ها هرگز به تولید شخصی قانع نبوده و ناگزیر از راه معاوضه مستقیم کالا با کالا، (تهاتر سنتی) نیازهای عادی زندگی را فراهم می‌کردند. در دادوستدهای اولیه (قرن‌ها پیش از میلاد) معاوضه دو کالا باهم بدون تعیین ارزش و معیاری برای سنجش انجام می‌پذیرفت، تا آنکه راه (مبادله غیرمستقیم کالا با کالا) را در پیش گرفت و همین انتخاب موجب پیدایش «پول» شد و پس از آن تهاتر مدرن ایجاد گردید.

تعریف های تهاتر یا پایاپای

تهاتر در کتاب حقوق مدنی، مختصر قراردادها و تعهدات این‌گونه تعریف می‌شود: «برطرف شدن یا حذف دو دِین متقابل تااندازه‌ای که باهم برابری کنند، تهاتر نام دارد.»

تهاتر، معامله‌ای بدون استفاده از ابزار مبادله Medium of Exchange است.

تهاتر نوعی مبادله است که در آن دو طرف معامله کالاهای خود را بدون هزینه کردن باهم مبادله می‌کنند. در حقیقت، پول در معامله‌های بارتری نقشی ندارد.

در حقیقت مبادله پایاپای سیستمی است که مردم کالاها و خدمات تولیدی خود را به‌منظور به‌دست آوردن کالاها و خدماتی که نیاز دارند؛ به‌طور مستقیم مبادله می‌نمایند.

مشکلات مبادله کالا به کالا

درگذشته‌های بسیار دور و قبل از پیدایش پول، در جوامع بشری برای امرارمعاش و تأمین نیازهای خود از دادوستد کالا از کالاهایی استفاده می‌کردند؛ ولی این روش معایب بسیار زیادی داشت که دگر قابل ادامه دادن نبود. ازجمله مشکلات مبادله کالا به کالا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• عدم توانایی سنجش واقعی ارزش کالاها و خدمات مبادله شده
• عدم تقسیم‌پذیری به‌طور دقیق مثلاً هنگامی‌که کالای واسطه گوسفند بود و مقدار کالای مبادله شده کمتر از یک گوسفند کامل بود و قرار نبود گوسفند تقسیم شود
• عدم نیاز ارائه دهنده کالا و خدمات به کالای واسطه و یا مشکل حمل‌ونقل کالای واسطه و یا پیدا کردن محل مناسب برای ذخیره آن
• موارد بالا و بسیاری مشکلات دیگر باعث به وجود آمدن پول شد.

انواع مبادله کالا به کالا

تهاتـر یا پایاپای را حقوقدانان بر سه قسم تقسیم کرده‌اند:

• تهاتر قهری: منظور از تهاتـر قهری یا قانونی، این است که به حکم قانون است و ارادۀ طرفین در آن دخالت ندارد همان طوری که ماده ۲۹۵ قانون مدنی، میگوید: تهاتر قهری است و بدون اینکه طرفین تراضی نمایند، حاصل می‌شود.
• تهاتر قراردادی: در صورتی که هر دو دین شرائط تهاتـر قهری را نداشته باشند، در این صورت طرفین می‌توانند با توافق تهاتر نمایند. مثلاً هر دو دین از یک جنس نباشند یا از جهت زمان و مکان تفاوت داشته باشند، با هم به طور قهری تهاتر نمی‌شوند.
• تهاتر قضائی: تهاتـری که حصول آن با رأی قضائی امکان دارد و اثبات می‌گردد. در مواردی که در اصل دین یا میزان آن و یا در وجود شرائط حصول تهاتـر اختلاف باشد، دادگاه پس از احراز شرائط، تهاتـر را اعلام مینماید.

تهاتر یا پایاپای به 2 نوع معاوضه مستقیم کالا با کالا (سنتی) و تهاتر مدرن تقسیم میشود.

تهاتر سنتی:

در جوامع نخستین، به‌دست آوردن انواع کالاهای تولیدشده جهت مصرف صرفاً از طریق تعویض و مبادله دو کالا امکان‌پذیر بود و این مبادله مشکلات بسیاری به همراه داشت ازجمله: امکان تعیین ارزش کالا بر اساس قبول واحد معینی که مورد تأیید طرفین معامله باشد نبود، همچنین یافتن طرفین مبادله دو کالا (مثال: گوسفند و گندم) که هر دو نیاز به کالاهای عرضه‌شده طرف دیگر داشته و آماده مبادله باشند چندان آسان نبود. بشر در ابتدا برای حل چنین مشکلاتی اشیا و یا کالاهایی را به‌عنوان واسطه مبادلات به جهت سهولت دادوستد که بسته به نوع و فراوانی آن شیء یا کالای واسطه در آن محدوده یا شهر، (مثل صدف در سواحل دریا و گوسفند و گاو در نواحی کوهستانی و معتدل) انتخاب می‌کرد.

در همان زمان هم برای حفظ مقدار عددی مبادلات یا نتیجه معاملات از ریسمان‌های گره‌دار یا چوب‌خط بهره می‌جستند. گرچه با انتخاب کالاهای واسطه دو اشکال اساسی فوق ظاهراً حل‌شده بود، اما گاهی کالای واسطه نیز به علت غیرقابل تقسیم بودن مانع انجام معاملات کوچک می‌شد و یا به علت حجم زیاد و ارزش کم نقش اساسی را که ذخیره کالای واسطه تا زمان احتیاج به معامله باشد غیرممکن می‌ساخت و در بعضی مواقع نگهداری کالای واسطه به علت فسادپذیری امکان نداشت. تنوع تولید و لزوم رفع نیاز بشر از تولیدات مختلف در سیر گسترش اقتصاد کشورها موجب پیدایش دو کالای اقتصادی (طلا و نقره) باثبات ارزش نسبی که موردقبول عامه باشد، شد.

فلزات قیمتی تا دریک

پس‌ازآن که فلزات قیمتی (طلا و نقره) کشف شد و مزایا و وجوه تمایز آنها نسبت به کالاهای دیگر به‌ویژه فلزاتی مثل آهن و مس و مفرغ شناخته شد، جایگزین وسایل مبادلاتی قبلی که فاقد خصوصیات فیزیکی طلا و نقره (وفور تولید بودند) شدند و به‌عنوان «پول» مورداستفاده قرار گرفتند. باگذشت زمان مسئولان امور در جوامع مختلف برای رونق دادوستد و توسعه تجارت نسبت به ضرب سکه‌های طلا و نقره اقدام کردند. برای انجام این کار، شمش‌های طلا و نقره را به سکه‌های کوچک و متنوع تبدیل و سپس آنها را به مهر خود ممهور و در قلمرو جغرافیایی خویش رایج ساختند. اولین سکه‌ای که در ایران رواج یافت، در زمان داریوش اول ( ۵۱۶ ق.م) ضرب شد و نام آن دریک بود.

هرودوت در مورد ضرب سکه دریک می‌گوید: «او شاهی بود که از خود یادبودی گذارد که هرگز هیچ شاهی از خود باقی نگذاشته بود» و سکه دیگری که رواج داشت «شکل» بود که همزمان با نقشی که پول فلزی در بازارهای مختلف مبادلات و معاملات پیدا کرد کار دادوستد و تجارت را توسعه بخشید و موجب گسترش حرفه صرافی شد. صاحبان این حرف واسطه عملیات پولی بین تجار در داخل و خارج از کشور بودند که عملکردشان مقدمه نشر پول کاغذی و تشکیل بانک‌های امروزی شد. نشر پول کاغذی در دوران پیشین به صور مختلف وجود داشته که در زمان‌ها و مکان‌های گوناگون دارای نقش و وظایف محدود و خاصی بوده است. مثلاً در روم قبل از میلاد، صراف‌ها اسناد کاغذی (دست‌نوشته) در اختیار مشتریان خود می‌گذاردند یا به اشخاصی که مسکوکات (فلزات قیمتی) خود را پیش آنها به امانت می‌گذاشتند، سندی به‌عنوان «قبض رسید» می‌دادند

این اسناد که به همین عنوان «قبض رسید» معروف بودند، به اعتبار صراف صادرکننده در بازار دست‌به‌دست می‌گشتند و عملاً وظایف پول مسکوک و رایج آن زمان را انجام می‌دادند. این رویه پایه‌گذار سیستم پول کاغذی به اسکناس شد که از بدو انتشار رابطه ثابتی بین ارزش اسکناس معاملاتی با طلا و نقره برقرار ساخت و قانونمند شد و از قرن نوزده، در چارچوب مقررات و قوانین پولی و بانکی هر کشور و تحت عنوان پول قانونی، رایج و در اقتصاد و سرمایه‌داری متداول و مطرح شد. شاید اختراع پول یکی از کشفیات شگرف و بی‌نظیری باشد که بشر توانست مشکلات موجود در مبادله کالاها و خدمات را به‌کلی برطرف سازد.

تهاتر نوین:

پس از گذشت زمان بشر تهاتر یا پایاپای نوین و مزایایی که تهاتر نوین می‌تواند داشته باشد را درک کرد.

در سال‌های اخیر استفاده از سیستم تهاتر نوین در کشورهای پیشرفته به امری کاربردی تبدیل گشته که روزبه‌روز محبوبیت بیشتری پیدا می‌کند. محبوبیت تهاتر در گروی درک کسب‌وکارها و مشتریان از توانایی‌های تهاتر است، چنانچه در برخی کشورها این شیوه بسیار مهجور و در برخی دیگر پررونق است.

در آمریکا ۵۰۰٬۰۰۰ کسب‌وکار به‌طور فعال از معاملات سازماندهی‌شده به‌عنوان مکمل معاملات نقدی خود استفاده می‌کنند. با عضو شدن در بازارهای تهاتری، شرکت‌ها می‌توانند خرید کالاها و خدمات موردنیاز خود را از طریق فروش محصولات و خدمات مازاد خود تأمین مالی کنند.

معاملات Off Set

Off Set در فرهنگ علوم اقتصادى به معناى متعادل، جبران، و خنثى کردن آمده است.

Off Set یک نوع خرید متقابل است (Reciprocal Buying) و آن قراردادی است که بیشتر بر طبق آن فروشنده محصول یا خدمت دیگری را از مشتری خود می‌خرد. این روش بیشتر برای خریدهای نظامی بکار می‌رود و فروشنده کالای نظامی موافقت می‌کند که صد در صد ارزش قرارداد را از کشور خریدار، کالا یا خدمت، خریداری نماید. در این نوع معامله، صادرکننده تجهیزات نظامی، تعهد می‌نماید، تا قطعات مورداستفاده در این تجهیزات یا محصولات دیگر را از کشور واردکننده، خریداری نماید و یا موجبات خریداری آنها را فراهم نماید.

معاملات Buy Back

در فرهنگ علوم اقتصادى Buy Back به معناى بازخريد کردن و پس خريد کردن آمده و در کتاب‌هاى بازرگانى خريد بازيافتى ترجمه شده است.

Buy Back يک نوع خريد متقابل است که در آن خريد تکنولوژى و تجهيزات و خدمات (مشورت فني) به منظور ساخت يک کارخانه در يک کشور در ازاى خريد درصدى از محصول توليدى با استفاده از تسهيلات فوق توسط فروشنده (کالا و خدمات مذکور) مى‌باشد.

معاملات انتقالى (Switch Trading)

در فرهنگ علوم اقتصادى Switch trade به صورت ذيل تعريف شده:
انتقال زمان معامله به وقت ديگر

در بورس کالا، اگر يک دلال نتواند دستور صاحب سهام را جهت واگذارى سهام به غير، را در مدت معين اجراء کند و انجام معامله را با دستور قبلى را به زمان ديگرى انتقال دهد به آن Switch Trade مى‌گويند.

با توجه به تعريف فوق، مبادله انتقالى زمانى به کار مى‌رود که يک طرف داراى مازاد تجارى با طرف ديگر بوده حق خريد خودرا به شخص ثالث يا شرکت تجارى ديگرى واگذار مى‌نمايد که از آن طرف خريد نمايد.

آینده مبادله کالا به کالا یا پایاپای

از زمان مبادله کالا به کالا تا ظهور بیت کوین، پول و ابزار تجارت بیش از آنکه شناخته شود، تغییر کرده است. به لطف فناوری جدید در این قرن نیاز ما به پول کمتر شده است و بیشتر به کسب درآمد برای ما اختصاص یافته است. این امکان یک فرصت سازنده برای ورود به فضای بلاک چین است و با این سرعت پیشرفت، پیش بینی موارد بعدی تقریباً غیرممکن است.

سوالات متداول